|
Witamy,
Gość
|
TEMAT:
Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur 2013/01/14 14:05 #1
|
Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur Lucjan Czubiel Tadeusz Domagała
Wydawnictwo Pojezierze 1969 Fragment dotyczący Ornety z tej książki: Z wzmiankowanej już w 1308 roku osady nad Drwęcą Warmińską rozwinęło się miasto Orneta, które otrzymało odpowiednie przywileje w 1313 roku. W tym samym mniej więcej czasie biskupi warmińscy budują tu swój zamek. Tworzył on całość z miejskim systemem obronnym, który zaczęto budować w 1340 roku. Zamek, odnowiony i przebudowany w latach 1604—1621 i 1724—1740 został rozebrany w 1806 roku, a na jego miejscu pobudowano szkołę (zachowały się jedynie fundamenty i sklepione piwnice). Układ przestrzenny (II) Ornety przedstawia rozwiązanie o schemacie bardzo często spotykanym na Śląsku. Miasto lokowano na wzniesieniu o zróżnicowanym ukształtowaniu powierzchni. Centrum miasta stanowił prostokątny rynek o stosunku boków wynoszącym około 2 : 1, z którego wybiegało 10 ulic (po dwie z boków krótszych i po trzy z dłuższych). Ruch z zewnątrz prowadzony był do miasta dwiema równoległymi, głównymi ulicami, łączącymi się przy obu bramach wjazdowych. W Ornecie były nimi bramy Wysoka i Niska (Łazienna)rozebrane w połowie XIX wieku. W południowo-zachodniej części miasta, w pobliżu rynku, wzniesiono w drugiej połowie XIV wieku kościół jamy (I) Św. Jana Chrzciciela o bardzo rzadkim na Warmii układzie bazylikowym. Architektura kościoła, w XV wieku otoczonego wieńcem kaplic, wykazuje duże powiązania z architekturą cysterską. Na środku rynku wzniesiono, ratusz (I). Budowę jego zakończono w 1373 roku. Mimo licznych pożarów przetrwał do naszych czasów jako jedyny zachowany gotycki ratusz na Warmii. Pod względem przestrzennym miasto rozwijało się już w średniowieczu. Poza murami obronnymi, na prawym brzegu Drwęcy, tworzy się przedmieście w pobliżu dwóch folwarków biskupich. Około 1340 roku założono poza miastem dwa przytułki — przed Bramą Wysoką przytułek Św. Trójcy i przytułek Św. Jerzego dla trędowatych na tzw. przedmieściu. Od początku XV wieku istniał w mieście klasztor Sióstr Beginek, które w 1586 roku połączono z warmińską kongregacją Św. Katarzyny. Pierwszymi mieszkańcami Ornety byli osadnicy ze Śląska. Przodował wśród nich cech sukienników i kapeluszników, a od XVI do XIX wieku byli w mieście organmistrze. Do 1772 roku Orneta posiadała również prawo bicia własnej monety. Rozwój gospodarczy miasta znalazł swoje odbicie również w architekturze. Piękne podcieniowe kamienice w rynku utrzymane były w stylu renesansu lub baroku. Za zabytki architektoniczne uznane są niektóre domy w rynku, spichlerz przy ul. Browarnej, kaplica (II) Jerozolimska, kościół ewangelicki, plebania, domy przy ulicach Młynarskiej, 1 Maja, Olsztyńskiej i Zamkowej. Przez krótki okres w połowie XIV wieku Orneta była siedzibą biskupów warmińskich. Już w 1440 roku przystąpiła do antykrzyżackiego Związku Pruskiego. Burgrafowie biskupi w Ornecie aż do 1772 roku byli na ogół Polakami, a ostatni z nich w ogóle nie znał języka niemieckiego. W latach 1627—1629 okupowały ją wojska szwedzkie, a w latach 1655—1657 brandenburskie. Również wojna północna w XVIII wieku oraz wojny napoleońskie zadały miastu wielkie straty. Przyłączenie do Prus w 1772 roku przyniosło Ornecie pogorszenie sytuacji ekonomicznej. rok i liczba mieszkańców: 1801 2251 1816 2016 1846 3519 1910 5549 1939 7817 Na rozwój miasta w drugiej połowie XIX wieku duży wpływ miało zbudowanie linii kolejowych, które połączyły Ornetę z Królewcem, Olsztynem, Lidzbarkiem, Morągiem i Elblągiem. Mimo strat spowodowanych drugą wojną światową (miasto zostało zniszczone w około 35%), Orneta poważnie rozwinęła się w ostatnim dwudziestoleciu. Liczba mieszkańców wzrosła z 2109 w 1946 roku (wraz z Niemcami, którzy wkrótce potem wyjechali za Odrę) do 10 023 w 1966 roku. Uruchomiono kilka zakładów przemysłowych (m.in. tartak, fabrykę maszyn rolniczych, mleczarnię). Ulepszono nawierzchnię wielu ulic przez ich wyasfaltowanie, zapewniono dobre połączenia komunikacyjne (kolejowe z Braniewem i Olsztynem, autobusowe z Pasłękiem, Braniewem, Morągiem, Lidzbarkiem Warmińskim i Olsztynem). Wybudowano nową szkołę, piekarnię, Państwowy Ośrodek Maszynowy, kilka magazynów, wylęgarnię drobiu, nowe osiedle mieszkaniowe. Liczba sklepów w okresie 1946—1966 wzrosła z siedemnastu do 36 (nie licząc siedmiu kiosków „Ruchu" i pięciu spożywczych). W Ornecie jest obecnie 58 warsztatów rzemieślniczych należących do 25 branż. W trzech szkołach orneckich uczy się 1863 dzieci. Od 1946 roku Orneta posiada Miejski Dom Kultury, bibliotekę publiczną, kino. Dla miasta opracowany już został perspektywiczny plan rozwoju. 
|
