TEMAT:

Mało znanym faktem historyczny jest sprawa narzucenia w Prusach państwowego przymusu kupowania cegły wapienno piaskowej. Stało się tak w połowie lat 30 gdy brakowało tradycyjnej cegły wypalanej z gliny. Wprowadzono zarządzeniem reglamentację cegły ceramicznej. Po okresie stagnacji od roku 1932 nastąpiło silne ożywienie gospodarcze. Cegielnie nie nadążały z produkcją cegły, dachówki, dren melioracyjnych itp.

Anonim napisał: Cegielnia Schwartinskiego oznaczana jest jako Dampfziegelei czyli miała napęd parowy.

Cegielnie w Prusach miały napęd wodny lub parowy. Od lat 30 przechodzono na elektrykę.

Tłumaczenie z książki Wormditt
Trzecia cegielnia w Wormditt została wybudowana 1,5 km za zakładem Buchholza między Krossener Weg a Heilsberger Chaussee przez Ferdynanda Holzky'ego, dawnego rolnika i słodownika. Ta cegielnia dostarczyła bardzo dobre produkty. Kiedy odnawiano mury zewnętrzne w Kościele Parafialnym, Holzky otrzymał zlecenie na produkcję cegieł zastępczych, dużych płaskich cegieł z postaciami ludzkimi otoczonymi filigranowymi pnączami winorośli tzw. fryzy(zdjęcie w załączeniu). Wzbudzają one duże zainteresowanie wśród zwiedzających naszą świątynię(szczególnie z Niemiec, raz byłem świadkiem jak jeden z nich filmował całość). Stan obecny tychże fryzów również wymaga uzupełnień brakujących elementów, ale póko co nikogo to nie interesuje. Z tej cegielni zamówiono również cegły o specjalnym kształcie dla innych budynków użyteczności publicznej, m.in. Sądu Rejonowego. W następnym pokoleniu rodziny Holzkych nie było nikogo, kto chciałby kontynuować kierować cegielnią. Po sprzedaży, cegielnia została wkrótce zamknięta.

No i teraz zagadka gdzie się znajdowała?
Długo nie mogłem rozszyfrować tego “ między Krossener Weg a Heilsberger Chaussee”.
Translator tłumaczył dość słabo.
Dopiero dziś dostałem olśnienia i chyba odkryłem.
Mylące było połączenie jakby drogi do Krosna i Lidzbarka no i te 1,5km od Bucholza.
Poszedłem tropem 1,5km od Bucholza i z mapy Google wyszło to mniej więcej przy przecięciu
obecnej ścieżki rowerowej(wtedy już od 1905r. przechodziła tam linia kolejowa do Lidzbarka) z drogą na Lidzbark.
Krossener Weg, można przetłumaczyć jako droga, jak również ścieżka, dróżka i na starych
mapach istnieją w tamtym rejonie dróżki prowadzące do Krosna.
Ale tu powstaje znowu problem, gdyż cały czas jest mowa o 3 cegielniach w Ornecie.
A mamy już oprócz tej:
Buchholza
Schwartinskiego
i trzecią bez właściciela, która widnieje na przedwojennych mapach za Podleśną w kierunku
na most kolejowy po prawej stronie.
Jeżeli faktycznie były 3, to być może nie działały wszystkie jednoczenie?
Zapraszam do dyskusji.

w załączeniu fryz z muru kościoła

Na mapie z początku XX wieku zaznaczone są dokładnie 3 cegielnie (Zgl) w Wormditt.

August Buchholz, Wormdlft, Ostpr.
Fernsprech-Anschluss Nr.17
Dampfziegelei und Zementwarenfabrik

Mauersteine, Dachpfannen, Drainröhren glasierte Tonröhren, Zementröhren und Krippenschalen in jader Größen

Ta należąca do Buchholza oprócz wypalania cegieł, dachówek czy dren produkowała też chyba beton - zementwarenfabrik

Ale co znaczy:
Die dritte Wormditter Ziegelei wurde nach1,5 km hinter der Buchholzschen zwischen dem Krossener Weg und Heilsberger Chaussee vom Ferdinand Holzky gebaut.
W tłumaczeniu:
Trzecia cegielnia w Wormditt została wybudowana 1,5 km za zakładem Buchholza między Krossener Weg a Heilsberger Chaussee przez Ferdynanda Holzky'ego.
Heilsberger Chaussee - Droga(szosa) lidzbarska
Krossener Weg - Dróżka(ścieżka) krośnieńska
To właśnie pasuje do skrzyżowania obecnej ścieżki rowerowej z drogą na Lidzbark.
Trzeba to skonfrontować w terenie, może pozostały jakieś ślady.
Lokalizacja za Podleśną nie pasuje do tego opisu.
Na mapach oczywiście jest ta za Podleśną, ale nie w każdym okresie.
I to również wymaga wyjaśnienia.

Jedną z możliwości jest to, że ta za Podleśną powstała jako ostatnia, gdyż na wcześniejszych mapach nie istnieje.
Pewne tylko jest, że najstarsza była ta nad Górnym Stawem. W tym miejscu glinę do produkcji wydobywano już w średniowieczu.
Jak wynika ze zdjęć i książek adresowych na przełomie wieków właścicielem był Bruno Schwartinski, ale chyba później Leo Keutchel.
Z książki Wormditt
Bruno Schwartinski był właścicielem najstarszej cegielni w Wormditt. Znajdowało się ono w Oberteichu, w miejscu, gdzie w średniowieczu wydobywano glinę na potrzeby miejskiej cegielni. Było więc oczywiste, że dostawy gliny były stopniowo uszczuplane na dużym obszarze i że możliwości produkcyjne tej cegielni były bardzo ograniczone. Trzeba było przebić się pod Allensteiner Chaussee(Drogą Olsztyńską), aby otworzyć kolejne doły gliniane.
Był to teren za obecną Firmą ETANCO( dawniej Gunnebo). Jeszcze gdzieś chyba do połowy lat sześćdziesiątych
w głebokich wyrobiskach było miejskie wysypisko śmieci(to akurat pamiętam).
Wydobytą glinę przewożono wózkami po torach i jak z opisu wynika było przejście pod drogą(ja osobiście tego nie pamiętam, ale starsi mieszkańcy tak mówili).
Trochę mylące są te wyciągi o upaństwowieniu cegielni.
ORZECZENIE NR 68 MINISTRA PRZEMYSŁU I HANDLU z dnia 11 lutego 1949 r. o przejściu przedsiębiorstw na własność Państwa.

Na podstawie art. 2 ust. 1 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. R. P. Nr. 3, poz. 17) oraz § 65 ust. 1 pkt. a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz. U. R. P. Nr 16, poz. 62), orzekam:

Na własność Państwa przechodzą przedsiębiorstwa
Kenchel Leo - Orneta, ul. Zaułek Klasztorny - produkcja cegły i dachówek
Bucholz Ernest - Orneta, ul. Dworcowa - produkcja cegły i dachówek cementowych
Leo Keuchel, Cegielnia Orneta - przy szosie olsztyńskiej - wyrób cegły
Cegielnia - Orneta, pow. Braniewo - wyrób cegły
Franz Fuchs - Augustyny, pow. Braniewo - produkcja cegły i dachówek cementowych
Cegielnia - Augustynowo, gm. Bażyny, pow. Braniewo - wyrób cegły
W wykazach firm działających w Ornecie w latach 1946-48 nie ma informacji o cegielniach(są wymienione m.in.Spódzielnie, piekarnie zakł. krawieckie i szewskie
ślusarskie sklepy spożywcze i przemysłowe).
Myślę, że cegieł w tym czasie było pod dostatkiem z rozbiórek uszkodzonych budynków, a na samym początku większość pierwszych
mieszkańców, oprócz przybyszów z Wileńszczyzny, traktowała pobyt tymczasowo.
Trudno mi sobie wyobrazić gdzie w Zaułku klasztornym mogła znajdować się cegielnia, być może polegało to na odzysku cegieł z rozbiórki
budynków przy obecnej Browarnej(teren obecnego parkingu), gdzie znajdowały się ich sporo.
Przy szosie olsztyńskiej to na pewno chodzi o tę nad jeziorem, gdyż pierwotnie, do zasypania fosy przy Klasztorze, tędy prowadziła
droga do Olsztyna.
Rozporządzenie o przejmowaniu cegielni(w całych Prusach wykaz obejmował kilkaset zakładów) i kilkakrotnie był powtarzany,
wydaje się miał służyć uporządkowaniu praw własnościowych, a niekoniecznie produkcyjnych.
Łatwiej było przecież na odbudowę Warszawy- "Cały naród odbudowuje swoją stolicę"- rozbierać istniejące budynki(chociaż trochę uszdzone)
niż uruchomić cegielnie.
Trzeba może pokusić się sporządzenie wykazu budynków, które z rozmaitych powodów zniknęły z ulic naszego miasta.
Ale się rozpisałem, jeśli zanudziłem to przepraszam.

adamnel napisał: Ale się rozpisałem, jeśli zanudziłem to przepraszam.

Wręcz przeciwnie, bardzo fajnie się czyta

dzięki

adamnel napisał: W wykazach firm działających w Ornecie w latach 1946-48 nie ma informacji o cegielniach(są wymienione m.in.Spódzielnie, piekarnie zakł. krawieckie i szewskie ślusarskie sklepy spożywcze i przemysłowe).

ewa napisał: Po wojnie zachowała się niezniszczona cegielnia przy jeziorku Mieczowym należąca do Leo Keuchela. Jej uruchomienia domagali się mieszkańcy. Tak wynika z ratuszowych dokumentów.

W pracy Ernsta Federau Die Abiturienten des Braunsherger Gymnasiums von 1916 bis 1945 zawierającej listę absolwentów braniewskiego gimnazjum jest i nasz pan Buchholz.

Buchholz, August, • 6.1. 1914 Wormditt, rk., V. August, Ziegeleibesitzer und Landwirt. Medizinstudium in Königsberg, Heidelberg, Freiburg und München, Militärarzt, t 1944 aufder Krim vermißt.

Wynika z tego że urodził się 6 stycznia 1914. Po skończeniu szkoły w Braniewie studiował medycynę. W czasie wojny był wojskowym lekarzem, zginął w 1944 na Krymie w wieku 30 lat.

W statystykach z 1879 figurują dziwne nazwiska odnośnie orneckich cegielni.
Franz Fox, Rob. von Kobylinski oraz Theod Blell.

Dlaczego - dziwne? Na przestrzeni kilkudziesięciu lat właściciele zmieniali się. Nie zawsze kolejny właściciel to progenitura.